Η Τέσυ Μπάιλα γράφει για τις νέες εκδόσεις και το έτος Σαμαράκη στο literature.gr

Στηριγμένο το έργο του Αντώνη Σαμαράκη σε έναν άξονα πανανθρώπινων αξιών γίνεται, ιδιαίτερα στις μέρες μας, επίκαιρο και παραμένει διαχρονικό αφού όλα όσα ταλανίζουν τον άνθρωπο δεν άλλαξαν στον πέρασμα του χρόνου, απεναντίας παραμένουν το ίδιο βασανιστικά και επικίνδυνα και το φάσμα της πείνας, της εξαθλίωσης, του πολέμου, της απανθρωπιάς συνεχίζει να πλανάται κραταιό πάνω από την ανθρωπότητα.

Ο Σαμαράκης σε όλη τη διάρκεια της συγγραφικής του πορείας αλλά και της ζωής του μετατρέπεται σε μια καταγγελτική κραυγή που υψώνεται στο διηνεκές για να καταδηλώσει τα κακώς κείμενα. Χαρακτηριστικό είναι το γεγονός ότι ξαναδιαβάζοντας στις μέρες μας το σύνολο του έργου του δεν γίνεται να μην αντιληφθεί ο σύγχρονος αναγνώστης την απαράλλακτη και απογοητευτική επικαιρότητα της κοινωνικής του διαμαρτυρίας. Και τον παραλογισμό της αταλάντευτης αδιαφορίας του ανθρώπου μπροστά στην τραγική πορεία της ανθρωπότητας που τον στοιχειώνει, επειδή ο μεγαλύτερος φόβος για τον Αντώνη Σαμαράκη είναι η κοινωνική απάθεια μπροστά στα προβλήματα. Η αδράνεια απέναντι στην εξαθλίωση, ο εφησυχασμός.

Ο Αντώνης Σαμαράκης πίστευε στην κοινωνική αποστολή της λογοτεχνίας ήταν υπέρμαχος του ρόλου αυτού που ο λογοτέχνης πρέπει να ενσαρκώνει. Για τον Αντώνη Σαμαράκη η αποστολή αυτή υπήρξε πάντα ταγμένη και στρατηγικά προσανατολισμένη προς το ιδανικό της ελευθερίας. Η βαθύτερη ανησυχία του, αυτή που διατρανώνει σε κάθε του λόγο είναι η ανησυχία για την ελευθερία. Στο «Σήμα Κινδύνου» γράφει: «Εδώ ήταν το επίκεντρο της ανησυχίας μου: η ανησυχία για την ελευθερία. Γιατί οι λογής λογής φόβοι που κυριαρχούν στον κόσμο μας, και προπαντός οι δύο αυτοί βασικοί φόβοι, ο φόβος του πολέμου και ο φόβος της πείνας, τελικό αποτέλεσμα έχουν να προδίνουμε την ελευθερία, την ανάγκη για ελευθερία που μας είναι έμφυτη. Και σιγά-σιγά, θα ‘ρθουν οι κατοπινές γενιές, που δε θα αισθάνονται τίποτα στη λέξη «ελευθερία. Γιατί θα νεκρωθεί το ένστικτο της ελευθερίας με τη διαρκή υποταγή στο φόβο του πολέμου και στο φόβο της πείνας. Θα νεκρωθεί η δίψα της ελευθερίας. Οι γενιές που θα έρθουν κάποτε δε θα έχουν το αισθητήριο της ελευθερίας. Αυτό θα είναι η υπέρτατη ποινή».

Ό,τι κυρίως ενδιαφέρει τον Αντώνη Σαμαράκη είναι αυτές οι επερχόμενες γενιές. Οι άνθρωποι του μέλλοντος και η σιωπή που δεν πρέπει να επιλέξουν. Οι άνθρωποι που θα πρέπει να συνεχίσουν τον αγώνα «ενάντια σε όλα αυτά τα αποτρόπαια , τα εφιαλτικά», που γίνονται ερήμην τους. Ο Ολοκληρωτισμός και η οργουελική του φρικωδία. Η φρικωδία που σχεδιάζεται και μπορεί να ανατραπεί μόνο από έναν παράγοντα κι αυτός δεν είναι άλλος από την ανθρωπιά. Την ανθρωπιά που υποτιμούν όσοι σχεδιάζουν το μέλλον. Την ανθρωπιά και την απολησμονημένη της δύναμη μπροστά στην εξόντωση. Το «Λάθος» στο οποίο θα στηριχτεί η ανατροπή και η υπέρβαση στην εξελικτική πορεία της ανθρωπότητας, βάζοντας τρικλοποδιά στα σχέδια του ολέθρου. Το Λάθος ως ελπίδα και η αναζήτησή αυτής της ελπίδας στους νέους που θα επαναστατήσουν για να καταλύσουν την αυθαιρεσία του ολοκληρωτισμού και θα δικαιώσουν την ανθρώπινη διάσταση της ελευθερίας. Μόνο που και για να έχεις ελπίδα χρειάζεται να μετέχεις στον αγώνα της αναζήτησης της αφού: «Σήμερα και για να πεις έχω ελπίδα χρειάζεται να αγωνιστείς. Τίποτα δε δίνεται δωρεάν».

«Αλίμονο στον νέο των είκοσι χρόνων που δεν είναι επαναστάτης», έλεγε και καλούσε σε μια διαρκή διαμαρτυρία τους νέους ορμώμενος από τον φόβο για το επερχόμενο μέλλον του καθυποταγμένου ανθρώπου στην εξαθλίωση και τον ακραίο φόβο μπροστά στην παγκοσμιοποίηση της πείνας, του πολέμου, της συνειδησιακής ύπνωσης, του αφανισμού. Απεκδυόμενος όλες τις κοινωνικές συμβάσεις ο άνθρωπος μπορεί να κερδίσει ξανά τη χαμένη αυτοπεποίθηση της αθωότητας που υπαγορεύει η εντιμότητά των αισθήσεων. Επειδή για τον Αντώνη Σαμαράκη ο άνθρωπος παραμένει αθώος και καλός αλλά τραγικά συμπιεσμένος «όχι μόνο σε καθεστώτα ευθέως τυραννικά, φασιστικά, ολοκληρωτικά, αλλά και στις σύγχρονες δημοκρατίες πυγμής που ολοένα και περισσότερο ευδοκιμούν στον κόσμο μας. Πολύ συχνά η δημοκρατία είναι δημοκρατία με προσωπείο. Στο παρασκήνιο συνωμοτούν σκοτεινές δυνάμεις εξαπονδρισμού του ανθρώπου, αφανισμού της ελεύθερης αδέσμευτης προσωπικότητας, ευνουχισμού του δημιουργικού διαλόγου, εξόντωσης κάθε απροσκύνητης συνείδησης».

Με κορυφαίο στη δική του συνείδηση τον ανθρωπισμό και την αστείρευτη προσφορά σε αυτόν ο Αντώνης Σαμαράκης έγινε η φωνή όλων των ανθρώπων με την ίδια ανησυχία. Και αν στις μέρες μας το έργο του παραμένει σπαρακτικά επίκαιρο είναι επειδή ανοίγοντας τις σελίδες των βιβλίων του ο σημερινός άνθρωπος βρίσκει τη δική του σκέψη, ακούει τη δική του φωνή. Νιώθει ότι υπάρχει ένας συγγραφέας που επιτέλους έχει λόγο να διατρανώσει απέναντι σε ό,τι υποβαθμίζει τη ζωή του. Που κατευθύνει τις λέξεις του κατευθείαν στον στόχο τους και αυτός ο στόχος δεν είναι άλλος από την αφύπνιση της κοινωνικής συνείδησης. Ο Σαμαράκης γίνεται ο άνθρωπος που σε παίρνει από το χέρι και σου δείχνει τι συμβαίνει γύρω σου. Η ορατότητα γίνεται διαυγής. Και σου ζητάει επιτακτικά να ανοίξεις τα μάτια σου και είτε είσαι έφηβος, είτε παιδί, είτε ενήλικας η φωνή του ταυτίζεται εξ’ ολοκλήρου με τη δική σου φωνή και μεγεθύνει την έντασή της. Ο Σαμαράκης είναι ο συνοδοιπόρος. Ένας φίλος στην μοναχικότητα. Ένας δεύτερος εαυτός. Συχνά ο καταπιεστικά κρυμμένος στην απειλητική καθημερινότητα της ραστώνης. Γιατί ο Σαμαράκης συμπάσχει και συμπορεύεται με τον αναγνώστη. Καταδύεται στα βάθη της συνείδησης, διαπερνά όλες τις ψυχολογικές διακυμάνσεις της αμφισβήτησης και αναδυόμενος φέρνει στην επιφάνεια μιαν άλλη ιδεολογία ζωής, τη στηριγμένη στην ελπίδα, στην ελευθερία, στη συμπόνοια. Στον σαμαρακικό κόσμο το ανάστημα που εν τέλει οι απλοί, καθημερινοί άνθρωποι σηκώνουν είναι το ανάστημα της εσωτερικής τους φωνής. Αυτή τη φωνή ακούν και εναντιώνονται σε ό,τι υπονομεύει τη ζωή τους. Και είναι μια φωνή που έρχεται από το παρελθόν. Από την ξεχασμένη αθωότητα της παιδικότητάς τους που επιστρέφει για να διεκδικήσει την αξιοπρέπεια και πάλι. Ο Σαμαράκης εξαναγκάζει τον αναγνώστη του να σιωπήσει για να ακούσει αυτή την εσωτερική φωνή και τότε τίποτα πια δεν είναι ίδιο.

Η διανοητική ισορροπία ανάμεσα στον ανυποχώρητο συμβιβασμό και στην ελευθερία είναι το σημείο που στέκεται ο Αντώνης Σαμαράκης και ανατέμνει την πορεία του μεταπολεμικού ανθρώπου, εισάγοντας στην ελληνική λογοτεχνία τη λογική του υπαρκτικού εξανθρωπισμού ενάντια στο «καφκικό» ζόφο που γιγαντώνεται στις κοινωνίες του μέλλοντος. Ο Σαμαράκης προτρέπει τον αναγνώστη να πιστέψει στην αξία της ελεύθερης βούλησης και της ατομικότητας και να οραματιστεί την αξία μιας κοινωνίας χωρίς κοινωνικές, ταξικές και φυλετικές ανισότητες. Ο άνθρωπος είναι μοναδικός και αυτεξούσιος και επομένως καμιά ιδεολογική, κομματική, φυλετική ταυτότητα δεν μπορεί να περιορίσει τη δύναμη της ετερότητας και της αυτονομίας. Μονάχα ο συμβιβασμός και η αδράνεια και απέναντί τους ο Σαμαράκης προτάσσει την ελευθερία ως το ύψιστο αγαθό και την ανατροπή. Ο αναγνώστης παγιδεύεται στη σκέψη που του υπαγορεύει με μια απαράμιλλη εκφραστική λιτότητα και ενεργοποιεί τη δική του δυναμική αιφνιδιασμένος από την ευθυβολία και την ακρίβεια της ενάντια στον εφησυχασμό.

Αυτή ακριβώς η ιδιότητά του είναι που κάνει μοναδική την προσφορά του στην ελληνική λογοτεχνική κλίμακα και πάντα επίκαιρο το έργο του. Είναι ο συγγραφέας της εξέγερσης και μόνο στην εξέγερση αυτή βλέπει να σχηματίζεται το χαμόγελο του κόσμου ξανά. Και δεν υπάρχει τίποτε διαχρονικότερο από αυτή, ιδιαίτερα σήμερα που η βαρβαρότητα λυμαίνεται τον κόσμο, τις ανθρώπινες συνειδήσεις, την επιβίωση.

Καθώς το 2020 έχει ανακηρυχθεί από το Υπουργείο Πολιτισμού ως Έτος Αντώνη Σαμαράκη πολλές εκδηλώσεις τον τιμούν και προωθούν το έργο του διατρανώνοντας τον οικουμενικό του χαρακτήρα. Πρόσφατα οι εκδ. ΨΥΧΟΓΙΟΣ προχώρησαν σε νέες καλαίσθητες εκδόσεις όλου του έργου του με ανανεωμένα εξώφυλλα που σχεδίασε ο Θάνος Κακολύρης τιμώντας το Έτος Αντώνη Σαμαράκη. Παράλληλα επιμελήθηκαν τη δίτομη έκδοση των Απάντων του έργου του, μια έκδοση εξαιρετική που δίνει την ευκαιρία στο αναγνωστικό κοινό να έχει ολοκληρωμένο το έργο του σημαντικού αυτού Έλληνα λογοτέχνη στη βιβλιοθήκη του, αφού, σήμερα, δεκαεπτά χρόνια μετά τον θάνατό του ο Σαμαράκης εξακολουθεί να είναι παρών και να επιμένει ότι ο κόσμος μπορεί να αλλάξει μόνο καταπαλεύοντας με όλες του τις δυνάμεις την αδικία.

ΠΗΓΗ: literature.gr

ΔΕΣ ΤΑ ΒΙΒΛΙΑ