Ο Γιάννης Καλπούζος, δύο χρόνια από το αριστοτεχνικό ΣΕΡΡΑ. Η ΨΥΧΗ ΤΟΥ ΠΟΝΤΟΥ, επιστρέφει με ένα αριστουργηματικό ιστορικό μυθιστόρημα, το ΓΙΝΑΤΙ. Ο ΣΟΦΟΣ ΤΗΣ ΛΙΜΝΗΣ, με κύριο θέμα το μεγαλύτερο –ίσως– ελάττωμα της Ελληνικής κοινωνίας: το γινάτι, που μας οδήγησε σε ηρωισμούς, αλλά και σε διχασμούς…
Γινάτι, το [jináti] (ουδέτερο): πείσμα, αγανάκτηση, οργή, διάθεση αντεκδίκησης
Η μυθοπλασία διαδραματίζεται από το 1917 μέχρι το 1929 στα Γιάννενα, ενώ ταξιδεύει σε χωριά του νομού, στη Μοσχόπολη και στην Άρτα και παρακολουθεί σε δύο κεφάλαια τη Μικρασιατική εκστρατεία.
Ο κεντρικός ήρωας, ο Ζώτος, αναγκάζεται να μεταναστεύσει από το χωριό του έπειτα από έναν φόνο, μια αυτοκτονία και όσα φημολογούνται για τη μάνα του. Δυσκολεύεται να βιοποριστεί στα Γιάννενα (κάτι που θα θυμίσει πολλά στους παλιότερους και θα μάθουν οι νεότεροι), καταριέται τη μοίρα του και διαμένει σε τρώγλες, θα ζήσει για μεγάλο διάστημα με τον φόβο μιας βεντέτας, θα μπλέξει σε καβγάδες και θα συμμετάσχει σε ευτράπελα περιστατικά στις εξορμήσεις του με τον βλάχικης καταγωγής φίλο του Βιργίλη. Παράλληλα ανατέλλει ο έρωτας, ο οποίος θα τον οδηγήσει σε αναπάντεχες καταστάσεις.
Από την άλλη μεριά της ζυγαριάς της ζωής στέκεται η Τουρκογιαννιώτισσα και ελληνόφωνη Χαβαή, η οποία θα πρέπει να συγκρουστεί με το οικογενειακό της περιβάλλον και όλη τη μουσουλμανική κοινότητα προκειμένου να βιώσει τον έρωτά της για τον Ζώτο. Θα επαναστατήσει απέναντι σε όσους εναντιώνονται στα σχέδιά της; Μπορεί να ξεφύγει από τη φυλή, τη θρησκεία και το γινάτι της ζήλιας που τη διακατέχει; Κι αν τα καταφέρει, είναι έτοιμη να αντιμετωπίσει κάποια φοβερά και ανομολόγητα εγκλήματα που συνέβηκαν κατά τη Μικρασιατική εκστρατεία;
Υφίστανται χίλιων λογιών γινάτια. Ξεύρεις ποιο είναι το μυστικό; Να χωρίσεις το γινάτι στα δύο. Να πετάξεις το κακό κομμάτι, να το νικήσεις να μη σε νικά, και να κρατήσεις το καλό. Να γενεί γη και άτι. Να καλπάζει λεύτερα ο λογισμός σου απά στη γης.
Τους δυο κεντρικούς ήρωες πλαισιώνουν αρκετοί πρωταγωνιστές και δευτεραγωνιστές. Όπως ο σιορ Δονάτος, ένας αινιγματικός βαρκάρης με σοφές συμβουλές, αν και ο ίδιος κρύβει τους δικούς του καημούς και τα ανομήματα. Ο τυχοδιώχτης παπα-Λέρας, που καυχιέται ότι εκδύει τις γυναίκες από τα αμαρτήματα και από τα εσώρουχα. Ο λούστρος Εβραίος Γιάκος. Ένας διαβολικός εμπειρικός γιατρός και άλλοι, μεταξύ των οποίων σε κεντρικό ρόλο μια γυναίκα αράχνη, με μάτια ωσάν σε κατάνυξη προσευχής αλλά και φλεγόμενους δαίμονες εντός τους, η οποία γυρεύει ένα δωμάτιο για μια νύχτα κι έναν άντρα για μια ζωή.
Κάτω από τη μυθοπλασία ξετυλίγεται και ο διχασμός των Ελλήνων σε Βενιζελικούς και Αντιβενιζελικούς, η κατοχή των Ιωαννίνων και μεγάλου τμήματος της Ηπείρου από τους Ιταλούς το 1917, η απόπειρα δημιουργίας Ρουμάνικου πριγκιπάτου στην Πίνδο, οι εργασίες για την εξόρυξη πετρελαίου στη Δραγοψά, η ανταλλαγή πληθυσμών και γενικότερα η ταραγμένη εποχή κατά την πρώτη δεκαετία του Μεσοπολέμου με στρατιωτικά κινήματα, επαναστάσεις και κυβερνήσεις επί κυβερνήσεων.
Συγχρόνως, μέσα από εμπεριστατωμένη έρευνα, αναπαριστάνεται με μοναδικό τρόπο ολόκληρη εκείνη η εποχή. Ενδεικτικά αναφέρουμε την πολύβουη οδό Ανεξαρτησίας, όπου χτυπούσε η καρδιά της αγοράς∙ τους χαλικοστρωμένους και πατικωμένους με άμμο δρόμους και πλατείες∙ τις επιβατικές άμαξες, τα ποδήλατα και τα λιγοστά αυτοκίνητα τα οποία, κατά τις εφημερίδες της εποχής, έτρεχαν δαιμονιωδώς μέχρι και σαράντα χιλιόμετρα την ώρα∙ τους υπαλλήλους και τους παραγιούς να στέκονται σε κάθε πόρτα μαγαζιού και να διαλαλούν τις πραμάτειες τους∙ προξενεία όπως της Ιταλίας και της Ρουμανίας∙ τα γλέντια στις εξοχές ή σε βάρκες στη λίμνη∙ τη μεταφορά πόσιμου νερού με βάρκες από την πηγή της Ντραμπάτοβας∙ καφενεία που μετατρέπονταν σε αίθουσες θεάτρου και κινηματογράφου∙ σχολεία Ελληνικά, Τουρκικά, Εβραϊκά και Ρουμάνικα∙ το κλείσμα στη λίμνη, ένας ιδιαίτερος τρόπος κυνηγιού∙ και τις καντάδες στις γειτονιές με κιθάρες, μαντολίνα και ακορντεόν έως τις μεταμεσονύκτιες ώρες.
Το γινάτι είναι δαγκωματιά φιδιού, που το δηλητήριο δε σταματά στην πληγή. Κυλά στο αίμα και φαρμακώνει κάθε κύτταρο, κορμί και ψυχή. Με τη διαφορά ότι το δηλητήριό του δε θανατώνει. Αρρωσταίνει τον άνθρωπο με ασθένεια κολλητική προς τους κοντινούς του. Άθελά του, ή και με τη θέλησή του ενίοτε, βλάφτει όσους τον νοιάζονται.
Επίσης, προκύπτουν μέσα από σκηνές και τη δράση των ηρώων νοοτροπίες, ήθη, η μόδα της εποχής, κατάρες, ευχές, μάγια, τραγούδια, παροιμίες και λέξεις της Ηπειρώτικης ντοπιολαλιάς, καθώς και πάμπολλα άλλα τα οποία ο αναγνώστης νομίζει ότι βλέπει ολοζώντανα μπροστά του.
Εντάσσεται στη μυθοπλασία και η μάστιγα της ληστοκρατίας στην Ήπειρο, μια και τότε οι απαγωγές, οι εκβιασμοί, οι ληστείες και οι φόνοι αποτελούσαν σχεδόν καθημερινό φαινόμενο. Κατσικοκλέφτες, μπουλούκια τριών τεσσάρων ατόμων, αλλά και διαβόητοι λήσταρχοι με πολυμελείς συμμορίες λυμαίνονταν την ύπαιθρο και μερικές φορές δρούσαν εντός των πόλεων.
Δε λείπει από το μυθιστόρημα και η τύχη των Τουρκογιαννιωτών, για τους οποίους είναι η πρώτη φορά που δημοσιεύεται ο ακριβής αριθμός όσων ανταλλάχθηκαν τον Ιούλιο του 1924 και όσων παρέμειναν στα Γιάννενα ως αλβανικής καταγωγής ή χατιρικά.
Όπως μας έχει συνηθίσει ο Γιάννης Καλπούζος στα έργα του, καταπιάνεται και σε αυτό το βιβλίο με κοινωνικά, διαχρονικά και πανανθρώπινα ζητήματα όπως η συνύπαρξη (χριστιανών και μουσουλμάνων μετά το 1913), οι πολυσχιδείς εκφάνσεις της ψυχής, το αγρίμι που κρύβουμε εντός μας και μπορεί να μας μετατρέψει στον πόλεμο (κι όχι μόνο) σε ανδρείους ή σιχαμερούς, τη σχέση μας με την Ιστορία και το ποιος δικαιούται να ονομάζεται Έλληνας.
Η Ελλάδα υπάρχει άμα πασχίζουμε να υπάρχει. (…) Έλληνας είναι όποιος λαχταρά να ανήκει στο ράμμα του Ελληνισμού. Να νιώθει κομμάτι της Ιστορίας και της συνέχειάς του. Να αγαπά την ελληνική γλώσσα και να προσπαθεί να μπει στην ψυχή της. (…) Έλληνας αξίζει να λέγεται όποιος βαπτίζεται στον ήλιο του στοχασμού κι όποιος αγαπά με αγαθή ψυχή την Ελλάδα κι έχει μέσα του ανθρωπιά.
Κορυφαίο θέμα αποτελεί το γινάτι, το οποίο και έδωσε τον τίτλο στο μυθιστόρημα. Κακό γινάτι είναι η ξεροκεφαλιά, ο θυμός, η εκδικητικότητα, να επιδιώκεις να υποτάξεις τον άλλον με οποιονδήποτε τρόπο. Να έχεις το πάνω χέρι στον έρωτα, στη δουλειά, στην οικογένεια, στην παρέα. Να νιώθεις πιο σπουδαίος απ’ τους υπόλοιπους ανθρώπους, να εκβιάζεις συναισθηματικά τα παιδιά ή τους γονείς σου, να θες να τους κατασπαράξεις όλους επειδή πέθανε η δική σου γυναίκα κι όχι του φίλου σου και ούτω καθεξής.
Όμως υπάρχει και το καλό γινάτι, το δημιουργικό, το γόνιμο πείσμα. Όταν λες θα σταθώ στα πόδια μου, θα σηκώσω ξανά το κεφάλι. Καλό πείσμα είναι και να λες θα ματώσω στη δουλειά ή στο διάβασμα και θα πετύχω. Τι κι αν γεννήθηκα φτωχός, θα μοχθήσω εκατό φορές περισσότερο. Επίσης, να παλεύεις για να μη σου τσαλαπατούν οι άλλοι το φιλότιμο και την αξιοπρέπεια.
Με όποια ματιά και να προσεγγίσει κανείς το ΓΙΝΑΤΙ. Ο ΣΟΦΟΣ ΤΗΣ ΛΙΜΝΗΣ, πρόκειται για αριστουργηματικό μυθιστόρημα όπου συνυπάρχουν το ερωτικό στοιχείο, το μυστήριο, η περιπέτεια, οι τόσο ανθρώπινοι χαρακτήρες των ηρώων με τα πάθη, τα όνειρα, τα προτερήματα και τα ελαττώματά τους, οι συνεχείς ανατροπές και το αναπάντεχο, το άγριο και το ήμερο, οι έντονα συγκινητικές στιγμές, η αναγνωστική ευφορία μέσω της αναγνωρισμένης απ’ όλους αφηγηματικής δεινότητας του Καλπούζου, ο προβληματισμός και η αναπαραστατική δύναμη της γλώσσας.
– Ο Γιάννης Καλπούζος διακρίνεται για τη σεμνότητά του, για τους χαμηλούς τόνους που κρατάει παρά τις μεγάλες επιτυχίες που γνωρίζει, για την ευγένεια και καλλιέργεια της ψυχής και του είναι του, γνωρίσματα και αρετές που εκφράζονται συνολικά στο έργο του. Ακόμη, για εμένα είναι ο ακάματος εργάτης του πνεύματος, είναι ο ερευνητής, είναι ο ποιητής, είναι ο καλλιτέχνης του λόγου, είναι αυτός που σέβεται τον αναγνώστη και που αγαπάει και πονάει τον τόπο και την πατρίδα.
Γεώργιος Δ. Καψάλης, Πρύτανης Πανεπιστημίου Ιωαννίνων
– Στο ιδιάζον προσωπικό ύφος του Καλπούζου, σιγά-σιγά, σχεδόν μυητικά, δημιουργούνται, σαν σε μουσική συμφωνία, ιδιαίτεροι ήχοι και ρυθμοί. Τουλάχιστον για εκείνους τους αναγνώστες που διαβάζουν και ακούνε συγχρόνως τον ήχο και τον ρυθμό των λέξεων. Αλλά και πάλι αυτός ο μουσικός εμποτισμός του αφηγηματικού λόγου γίνεται με μέτρο. Όπως στη μουσική συμφωνία, η σύνθεση έχει τις εξάρσεις της και τις καταβυθίσεις της.
Παντελής Βουτουρής, Καθηγητής νεοελληνικής φιλολογίας Πανεπιστημίου Κύπρου.
– Ο Γιάννης Καλπούζος είναι φιλίστωρ. Δε διαβάζει, όμως, απλώς την ιστορία. Την αναμοχλεύει, χώνεται σαν το σαράκι μέσα στο ξύλο ψάχνοντας την καρδιά της.
Ελένη Πλακίδα, φιλόλογος
– Ο κορυφαίος, κατά τη γνώμη μου, μυθιστοριογράφος της γενιάς του.
Ιάκωβος Δ. Μιχαηλίδης, Αναπληρωτής Καθηγητής Νεότερης και Σύγχρονης Ιστορίας, ΑΠΘ
– Η Τέχνη του Λόγου, η ιστορική γνώση και η μυθοπλασία, η πνευματικότητα αλλά και η αριστοκρατική σεμνότητα, η ευγένεια και η απλότητα (γνώρισμα των πραγματικά μεγάλων) συνθέτουν το αμάλγαμα του Γιάννη Καλπούζου, του σημαντικότερου Μυθιστοριογράφου (ιστορικού και όχι μόνο) της εποχής μας με διαχρονική αξία. Το έργο του είναι «κτήμα εσαεί»!
Αδάμος Μουζουρής, φιλόλογος, συγγραφέας, ποιητής
Ο Γιάννης Καλπούζος γεννήθηκε το 1960 στο χωριό Μελάτες της Άρτας και ζει μόνιμα από το 1983 στην Αθήνα.
Στα ελληνικά γράμματα εμφανίζεται το 2000 με την ποιητική συλλογή «Το νερό των ονείρων» και το μυθιστόρημα «Μεθυσμένος δρόμος».
Ακολουθεί η συλλογή διηγημάτων «Μόνο να τους άγγιζα», η οποία επανεκδόθηκε το 2017 εμπλουτισμένη ποικιλοτρόπως με τον νέο τίτλο: «Κάποιοι δεν ξεχνούν ποτέ», καθώς και οι ποιητικές του συλλογές: «Το παραμιλητό των σκοτεινών Θεών» και «Έρωτας νυν και αεί». Με τη δεύτερη ήταν υποψήφιος στη βραχεία λίστα για το κρατικό βραβείο ποίησης, ενώ η παραλογή «Ο λύκος» που εμπεριέχεται στη συλλογή διηγημάτων βραβεύτηκε στον Διεθνή Διαγωνισμό Ποίησης και Διηγήματος “Γιώργος Σεφέρης” του πανεπιστημίου του Παλέρμο Ιταλίας.
Όλες οι ποιητικές του συλλογές κυκλοφόρησαν μαζί με πενήντα ανέκδοτα ποιήματα σε έναν τόμο το 2107 με τίτλο «Ποίηση 2000-2017».
Ευρύτερα γνωστός στο αναγνωστικό κοινό έγινε με το μυθιστόρημά του «Ιμαρέτ», το οποίο τιμήθηκε με το Βραβείο Αναγνωστών του Εθνικού Κέντρου Βιβλίου. Το «Ιμαρέτ» μεταφράστηκε στα πολωνικά και στα τουρκικά, ενώ κυκλοφορεί και σε νεανικό μυθιστόρημα (για παιδιά άνω των 10 ετών), με εικονογράφηση του σκηνογράφου Αντώνη Χαλκιά.
Επίσης, έχει γράψει τα μυθιστορήματα: «Σάος-Παντομίμα Φαντασμάτων», «Άγιοι και δαίμονες-Εις ταν Πόλιν», «Ουρανόπετρα-Η δωδέκατη γενιά», «Ό,τι αγαπώ είναι δικό σου» και «σέρρα-Η ψυχή του Πόντου».
Ο Γιάννης Καλπούζος συμμετείχε σε συλλογικά έργα, διασκεύασε σε θεατρικό σενάριο το μυθιστόρημά του «σέρρα-Η ψυχή του Πόντου» και έχει γράψει τους στίχους 80 τραγουδιών, μεταξύ των οποίων τα: «Ό,τι αγαπώ είναι δικό σου», «Δέκα μάγισσες», «Να ‘σουν θάλασσα», «Γιατί πολύ σ’ αγάπησα».
Στις 22 Μαρτίου 2018 κυκλοφόρησε το νέο μυθιστόρημά του με τίτλο «Γινάτι» και υπότιτλο «Ο σοφός της λίμνης», με πρώτη έκδοση 50.000 αντίτυπα, ενώ έχει γίνει ήδη best seller κι έχει λάβει εξαιρετικές κριτικές.
Όλα τα βιβλία του κυκλοφορούν πλέον από τις Εκδόσεις Ψυχογιός.
Όταν κλείνει ένα βιβλίο, ανοίγει ένας κύκλος επικοινωνίας. Ζήστε την εμπειρία. Εσείς κι εμείς πάντα σ' επαφή!