Συνομιλούμε με τη συγγραφέα Βέρα Πρατικάκη, η οποία στο νέο της βιβλίο για εφήβους ΑΣΕ ΜΕ, ΞΕΡΩ ΤΙ ΚΑΝΩ αγγίζει το δύσκολο θέμα των εξαρτήσεων στις ναρκωτικές ουσίες.
Για ποιο λόγο επιλέξατε να προσεγγίσετε τη συγκεκριμένη θεματική και να γράψετε το βιβλίο αυτό;
Πολλά ερωτήματα ήταν στο μυαλό μου όταν άρχισα να γράφω αυτό το βιβλίο και προσπάθησα να δώσω κάποιες απαντήσεις, να φωτίσω κάποια ζητήματα σημαντικά για κάθε άνθρωπο και για το κοινωνικό σύνολο γενικότερα.
Για παράδειγμα, γιατί στην εποχή μας παρατηρούμε ότι οι άνθρωποι γίνονται όλο και πιο επιρρεπείς στα ναρκωτικά και σε κάθε είδους εξαρτήσεις; Γνωρίζουμε πως τα άτομα που στρέφονται στα ναρκωτικά δε θέλουν να πεθάνουν, αλλά να βοηθηθούν για να μπορέσουν να ζήσουν. Έτσι προκύπτει το ερώτημα: Για ποιο λόγο όλο και περισσότεροι άνθρωποι νιώθουν ότι είναι τόσο δύσκολο να ζήσουν;
Πώς είναι να έχεις έναν πολύ δικό σου άνθρωπο που είναι εξαρτημένος από ναρκωτικές ουσίες; Η εξάρτηση δεν είναι κάτι που αφορά μόνο έναν άνθρωπο. Αγγίζει τις ζωές όλων όσοι βρίσκονται γύρω του. Το να συμπαρασταθείς και να βοηθήσεις έναν άνθρωπο που το έχει ανάγκη μπορεί να είναι εξαιρετικά δύσκολο – αλλά και εξαιρετικά σημαντικό.
Τι ρόλο παίζουν η μοναξιά και οι ανθρώπινες σχέσεις; Μπορεί να είναι η πηγή και η λύση του προβλήματος. Όταν δεν έχουμε ποιοτικές, ασφαλείς, «καλές» σχέσεις, νιώθουμε ένα μεγάλο κενό, έναν μεγάλο πόνο. Και κάπως έχουμε ανάγκη να το καλύψουμε, να γεμίσουμε το κενό. Μια ουσία φαίνεται να μπορεί να βοηθήσει. Μια όμορφη σύνδεση με έναν άλλον άνθρωπο αλλάζει τόσο πολύ τα πράγματα. Ο εγκέφαλος παράγει ενδορφίνες και μας κάνει να νιώθουμε καλά, γεμάτοι.
Πώς σχετιζόμαστε οι άνθρωποι μεταξύ μας; Πώς αντιμετωπίζουμε τους άλλους ανθρώπους; Πόσο υπάρχει η εκμετάλλευση και πόσο η συμπαράσταση; Και πώς ξέρουμε αν και ποιον μπορούμε να εμπιστευτούμε; Πάντα υπάρχουν άνθρωποι που μπορούμε να εμπιστευτούμε, αλλά μερικές φορές δεν είναι αυτοί που τελικά εμπιστευόμαστε.
Πόσο καλό είναι να παίρνουμε ρίσκα; Ο εγκέφαλος στην εφηβεία αναπτύσσεται και αλλάζει. Η εφηβεία είναι εποχή μεγάλης δοκιμασίας των ορίων. Είναι η πιο επικίνδυνη περίοδος, με παράτολμες συμπεριφορές. Το να τολμάει κανείς να παίρνει ρίσκα μπορεί να είναι πολύ θετικό στοιχείο, όμως μπορεί να αποβεί και επικίνδυνο. Έτσι όπως διαμορφώνεται ο εφηβικός εγκέφαλος κάνει τους εφήβους να έχουν μεν επίγνωση των κινδύνων μιας ακραίας συμπεριφοράς, αλλά να δίνουν μεγαλύτερη έμφαση στο πιθανό όφελος από αυτή την εμπειρία.
Ποιες ήταν οι σκέψεις σας;
Στην προσπάθεια να κατανοήσουμε καλύτερα τις αιτίες των εξαρτήσεων αξίζει να αναφέρω ένα πείραμα που διεξήγαγε το 1977 ο Μπρους Αλεξάντερ χρησιμοποιώντας αρουραίους. Οι αρουραίοι είναι κοινωνικά ζώα, όπως και οι άνθρωποι. Ο συγκεκριμένος ερευνητής λοιπόν έβαλε κάποιους αρουραίους σε απομόνωση σε κλουβιά και είχε δυο μπουκάλια. Το ένα περιείχε νερό και το άλλο είχε μέσα μορφίνη, ηρωίνη και κοκαΐνη. Όλοι ανεξαιρέτως οι αρουραίοι επέλεγαν τη χρήση των ουσιών, μέχρι που πέθαναν από κατάχρηση. Όμως αλλάζοντας μία μόνο παράμετρο τα αποτελέσματα ήταν τελείως διαφορετικά: όταν έβαλε αρκετούς αρουραίους μαζί σε ένα άλλο κλουβί, το οποίο ήταν εμπλουτισμένο με διάφορα ερεθίσματα, που τους επέτρεπαν να κάνουν παρέα, να ξεκουράζονται, να παίζουν, να ζευγαρώνουν και να μεγαλώνουν τα μικρά τους, κανένας αρουραίος δεν πέθανε από υπερβολική δόση. Αντιθέτως, οι περισσότεροι επέλεγαν σταθερά και συστηματικά το νερό.
Τι μας λέει λοιπόν αυτό το πείραμα; Ότι οι άνθρωποι, που επίσης είμαστε κοινωνικά όντα, χρειαζόμαστε να έχουμε την αίσθηση του ανήκειν για να είμαστε συναισθηματικά υγιείς. Όταν έχουμε χαρούμενες, «συνδεδεμένες» ζωές και δεν είμαστε αποξενωμένοι από τον εαυτό μας και από τους άλλους, τότε δεν υπάρχει ανάγκη να καταφύγουμε στα ναρκωτικά. Διαφορετικά τα ναρκωτικά –ή οποιοσδήποτε άλλος εθισμός– λειτουργούν ως η μοναδική πηγή ανακούφισης.
Αυτό που συμβαίνει όμως, δυστυχώς, είναι ότι, ενώ είμαστε η πιο «συνδεδεμένη» κοινωνία, ταυτόχρονα αναφέρουμε ολοένα και πιο πολύ την αίσθηση της μοναξιάς και της αποξένωσης. Γιατί η σύνδεσή μας είναι πολύ συχνά επιφανειακή και όχι ουσιαστική.
Στο βιβλίο ΑΣΕ ΜΕ, ΞΕΡΩ ΤΙ ΚΑΝΩ αναφέρω τις «επιθέσεις αγάπης». Με τη φράση αυτή θέλω να πω πόσο πολύτιμο και όμορφο, και συγχρόνως κάποιες φορές πόσο δύσκολο είναι κανείς να αφεθεί και να λάβει φροντίδα, ενδιαφέρον, αγάπη από κάποιον άλλον. Μικρά πράγματα μπορεί να έχουν μεγάλη επίδραση σε κάποιον άνθρωπο. Μια αγκαλιά, ένα βλέμμα, ένα συμβολικό δώρο ή ακόμα και απλώς η φυσική παρουσία δίπλα στον άνθρωπο που αγαπάμε μπορεί να αποτελέσουν την ευκαιρία να καταφέρει να βρει τη δύναμη που χρειάζεται για να ξεπεράσει όποια δυσκολία αντιμετωπίζει.
Τι θα συμβουλεύατε εσείς τους νέους;
Θα τους συμβούλευα να δώσουν σημασία στις ανθρώπινες σχέσεις. Όπως λέει και ο Γκαμπόρ Ματέ, Καναδός γιατρός ο οποίος έχει ειδικευτεί στις εξαρτήσεις και στο τραύμα, το αντίθετο της εξάρτησης δεν είναι η απεξάρτηση, αλλά η σύνδεση. Να δώσουν λοιπόν σημασία στις σχέσεις που αναπτύσσουν, γιατί αυτές είναι ικανές να τους γεμίσουν χαρά και ικανοποίηση, και ταυτόχρονα να τους κρατήσουν ασφαλείς. Να μπορέσουν να μάθουν να παίρνουν, αλλά και να δίνουν. Να μπορέσουν να αναπτύξουν τη διαίσθησή τους και το εσωτερικό τους «φίλτρο», που θα τους βοηθήσει να ξέρουν ποιον μπορούν να εμπιστευτούν και ποιον όχι.
Επίσης, να δώσουν σημασία στην ψυχική υγεία. Δυστυχώς, πολλές φορές παραμελούμε την ψυχική μας υγεία. Ενώ δε θα αγνοήσουμε εύκολα έναν σωματικό πόνο ή μια ασθένεια, όταν παρατηρούμε ότι έχουμε άγχος, κατάθλιψη και άλλες συναισθηματικές δυσκολίες, δύσκολα θα αναζητήσουμε εξίσου εύκολα βοήθεια, με αποτέλεσμα ο πόνος αυτός να αυξάνεται και να επιβαρύνει τόσο εμάς όσο και τους δικούς μας ανθρώπους, αλλά και την κοινωνία στο σύνολό της. Χρειάζεται επομένως όλοι, και κυρίως οι νέοι που έχουν όλη τη ζωή μπροστά τους, να δώσουν σημασία στην ψυχική τους υγεία.
Κάτι ακόμα που θα ήθελα να τους πω είναι να μάθουν να εκφράζονται. Όχι να επιβάλλονται στους άλλους, αλλά να εκφράζουν τις σκέψεις και τις ανάγκες τους. Να μάθουν να επικοινωνούν σωστά, σεβόμενοι και τον εαυτό τους και τους άλλους. Και, φυσικά, να μάθουν να ακούν, να κάνουν χώρο και για τους άλλους. Να ακούν ολοκληρωτικά, με την καρδιά τους, και όχι μόνο με τ’ αυτιά τους. Να μάθουν να μπαίνουν στη θέση του άλλου, να έχουν ενσυναίσθηση. Αυτή η ισορροπία μεταξύ του εκφράζομαι και του ακούω είναι τόσο σημαντική και συχνά τόσο δύσκολη.
Τέλος, θα ήθελα να τους πω να συνειδητοποιήσουν ότι κάθε σύμπτωμα είναι ένα μήνυμα προς τον εαυτό τους. Ότι, όσο επώδυνο και να είναι, χρειάζεται να πλησιάσουν το σύμπτωμα και να προσπαθήσουν να αποκωδικοποιήσουν τι θέλει να τους πει, για ποιο λόγο χρειάστηκε να εμφανιστεί. Όταν το ακούσουν, λάβουν το μήνυμα και μπορέσουν να φροντίσουν τον εαυτό τους, τότε το σύμπτωμα θα μπορέσει να υποχωρήσει και στο τέλος να εξαλειφθεί. Και, φυσικά, να ξέρουν ότι όλο αυτό δε χρειάζεται να το κάνουν μόνοι τους. Γιατί στην ουσία δεν μπορούν να το κάνουν εντελώς μόνοι τους. Δυστυχώς, στην κοινωνία μας δίνεται όλο και μεγαλύτερη έμφαση στην ανεξαρτησία και στο να μπορεί ο καθένας να τα κάνει όλα μόνος του. Ταυτόχρονα όμως γνωρίζουμε, χάρη στην πρόοδο της νευροεπιστήμης, ότι χρειαζόμαστε ο ένας τον άλλον για να μπορούμε να νιώθουμε καλά, για να μπορούμε να διαχειριστούμε τα συναισθήματά μας. Ας είμαστε λοιπόν εκεί ο ένας για τον άλλον.
