Το βιβλίο του αγαπημένου συγγραφέα της Θεσσαλονίκης και 550.000 αναγνωστών Γιώργου Πολυράκη, ΔΙΚΑΙΩΜΑ ΣΤΟ ΑΥΡΙΟ, πραγματεύεται μεταξύ άλλων θεμάτων, την ιστορία του συλαλλητηρίου των κολίγων του Θεσσαλικού κάμπου εναντίον των τσιφλικάδων, την εξέγερση του Κιλελέρ και τη δράση του Μαρίνου Αντύπα.
Με την ένταξη της Θεσσαλίας στην ελληνική επικράτεια το 1881, εμφανίστηκε οξυμένο και το αγροτικό ζήτημα της περιοχής. Το 1910 οι κολίγοι αποφάσισαν να διεκδικήσουν ενεργά τα δικαιώματά τους. Η πρόθεσή τους να συμμετάσχουν στο πανθεσσαλικό συλλαλητήριο της 6ης Μαρτίου στη Λάρισα, οδήγησε στην Εξέγερση του Κιλελέρ, η οποία αποτελεί ορόσημο στην επίλυση του αγροτικού ζητήματος της Ελλάδας. Ακολουθεί μία συνοπτική καταγραφή από τον Γιώργο Πολυράκη με τα κύρια ιστορικά γεγονότα της περιόδου αυτής:
Οι αγρότες του θεσσαλικού κάμπου αποφάσισαν να οργανώσουν συλλαλητήριο στη Λάρισα στις 6 Μαρτίου 1910 με κεντρικό σύνθημα την απαλλοτρίωση των τσιφλικιών και τη διανομή των διακοσίων πενήντα χιλιάδων στρεμμάτων τα οποία οι αδερφοί Ζάππα είχαν χαρίσει στο κράτος.
Πρώτοι μπήκαν στην πόλη οι κολίγοι του Δήμου Κρανώνος χωρίς να συναντήσουν αντίσταση, αν και ο στρατός είχε κινητοποιηθεί από τα μεσάνυχτα, ενώ οι Αρχές της πόλης βρίσκονταν επί ποδός πολέμου. Στην πραγματικότητα όμως, η ηρεμία ήταν φαινομενική. Το κράτος ήταν αποφασισμένο να χτυπήσει, κάτι που φαινόταν τόσο από τις προετοιμασίες των δυνάμεων ασφαλείας όσο και από δημοσιεύματα του αθηναϊκού Τύπου, που τις προηγούμενες μέρες είχε εξαπολύσει λυσσώδη επίθεση κατά των κολίγων.Ήταν ημέρα Σάββατο. Οι κολίγοι απ’ άκρη σ’ άκρη του κάμπου ξεκίνησαν με μαύρες και κόκκινες σημαίες για τα σημεία συγκέντρωσης, απ’ όπου όλοι μαζί, οργανωμένοι, θα ξεκινούσαν για τη Λάρισα.
Από πολύ πρωί, αγρότες των γύρω χωριών έφταναν στη Λάρισα, φωνάζοντας συνθήματα υπέρ των απαλλοτριώσεων των τσιφλικιών. Λίγο αργότερα κυκλοφόρησε η φήμη ότι ο στρατός άνοιξε πυρ στο Κιλελέρ και ότι είχαν σκοτωθεί πολλοί αγρότες. Η φήμη στην αρχή φάνηκε απίστευτη, αλλά επιβεβαιώθηκε πολύ γρήγορα.
- Οι πρωτεργάτες των αγροτικών κινητοποιήσεων επιβιβάζονται στο τρένο για να προσαχθούν σε δίκη
Η σιδηροδρομική γραμμή για τη Λάρισα περνούσε από το Κιλελέρ. Στο πρωινό τρένο ανέβηκαν κάμποσοι αγρότες χωρίς να πληρώσουν εισιτήριο για να πάνε στην πόλη και να πάρουν μέρος στο συλλαλητήριο. Στο ίδιο τρένο βρίσκονταν τμήματα στρατού, ευζώνων και χωροφυλακής που μετακινούνταν σε διάφορες μονάδες, αλλά και ο διευθυντής σιδηροδρόμων της Θεσσαλίας, Πολίτης. Ο Πολίτης διέταξε τους σιδηροδρομικούς να κατεβάσουν με τη βία τους αγρότες από το τρένο, πράγμα που έγινε. Μόλις κατέβηκαν, οι αγρότες άρχισαν να πετροβολούν το τρένο, σπάζοντας μερικά τζάμια.
- Μαρίνος Αντύπας(1872 – 1907)
Ένα χιλιόμετρο έξω από το χωριό, οκτακόσιοι περίπου αγρότες είχαν καταλάβει τη σιδηροδρομική γραμμή και ανάγκασαν το τρένο να σταματήσει. Οι αγρότες απαίτησαν να επιβιβαστούν στο τρένο χωρίς να πληρώσουν εισιτήριο, για να πάνε στη Λάρισα και να λάβουν μέρος στο συλλαλητήριο. Ο Πολίτης προσπάθησε μάταια να τους αποφύγει. Όταν είδε ότι οι αγρότες αρνούνταν να ελευθερώσουν τη σιδηροδρομική γραμμή, μίλησε με κάποιους τσιφλικάδες που έτυχε να ταξιδεύουν με το τρένο και στη συνέχεια ζήτησε από τον στρατό να κάνει χρήση των όπλων. Στους πυροβολισμούς οι αγρότες απάντησαν με πετροπόλεμο και έφοδο για να καταλάβουν το τρένο. Τότε οι στρατιώτες χτύπησαν στο ψαχνό. Δύο αγρότες σκοτώθηκαν από τις σφαίρες και ένας τρίτος τραυματίστηκε. Αμέσως το τρένο ξεκίνησε, αλλά, περνώντας από το διπλανό χωριό, το Τσουλάρ, δε σταμάτησε. Οι αγρότες που περίμεναν στον σταθμό άρχισαν να το πετροβολούν και ο στρατός ξαναχτύπησε, με αποτέλεσμα να σκοτωθούν άλλοι δύο αγρότες και να τραυματιστούν δεκαπέντε.
Τα νέα μετέτρεψαν το συλλαλητήριο σε εξέγερση. Ο στρατός ακροβολίστηκε κι έκλεισε τις εισόδους στην πόλη της Λάρισας, σημαδεύοντας με τα όπλα τους αγρότες που συνέρρεαν από παντού. Όμως οι αγρότες που βρίσκονταν ήδη μέσα στην πόλη έκαναν έφοδο για να διασπάσουν τις γραμμές και να ανοίξουν την είσοδο σ’ αυτούς που ήθελαν να μπουν και να πάρουν μέρος στο συλλαλητήριο. Ο στρατός άνοιξε πυρ και το αίμα άρχισε να βάφει τους δρόμους της πόλης.
Ύστερα από πολλή ώρα άγριας μάχης, ο νομάρχης, ο φρούραχος και ο αστυνόμος, βλέποντας πως δεν ήταν εύκολη η επιχείρηση καταστολής των αγροτών, διέταξαν τον στρατό να σταματήσει το πυρ. Άρχισαν αμέσως διαπραγματεύσεις, με τους αγρότες να επιμένουν να γίνει το συλλαλητήριο. Τελικώς η Νομαρχία το επέτρεψε. Το συλλαλητήριο κατέληξε στην έγκριση ψηφίσματος, το οποίο στάλθηκε τηλεγραφικώς στην Αθήνα, στην κυβέρνηση και στη Βουλή.
Ψήφισμα
Άπας ο γεωργικός λαός Λαρίσης συνελθών πανοικεί σήμερον Λάρισαν ίνα εκφράση βαθύν πόνον και πικρόν παράπονον διά την μη υποβολήν και επιψήφησιν του νόμου περί απαλλοτριώσεως των τσιφλικίων και προικοδοτήσεως γενναιοτέρας του Γεωργικού Ταμείου.
Απαιτεί
α) Την άμεσον επιψήφησιν του νομοσχεδίου περί απαλλοτριώσεως των τσιφλικίων και διανομήν των Ζαππείων κτημάτων.
β) Την γενναιοτέραν προικοδότησιν του Γεωργικού Ταμείου διά της διαθέσεως του όλου φόρου των αροτριώντων κτηνών και παντός ό,τι νομίζει η Κυβέρνησις καλύτερον.
γ) Εκφράζει την βαθείαν λύπην και οδύνην του διά την εκ μέρους των αρχών της Πολιτείας άδικον επίθεσιν κατά του φιλησύχου και νομοταγούς λαού, ης θύματα υπήρξαν άοπλοι και λευκοί σκλάβοι της Θεσσαλίας.
Για τις μάχες στο Κιλελέρ, στο Τσουλάρ και στη Λάρισα, πολλά άτομα συνελήφθησαν. Πολλοί αγρότες αθωώθηκαν με βουλεύματα, ενώ στις 23 Ιουνίου 1910 αθωώθηκαν και όλοι οι αγρότες που είχαν παραπεμφθεί σε δίκη.
- Αγρότες κρατούμενοι για τα συλλαλητήρια στο πλαίσιο της τρομοκρατίας, που εξαπόλυσε η κυβέρνηση Δραγούμη
Ωστόσο η εξέγερση του Κιλελέρ ξεσήκωσε κύμα συμπάθειας σ’ όλη τη χώρα και η Πολιτεία δεν μπορούσε πια να κλείνει τα μάτια στην πίεση που δεχόταν για την επίλυση του αγροτικού ζητήματος. Το 1911 πάρθηκαν τα πρώτα μέτρα υπέρ των κολίγων από την κυβέρνηση του Ελευθερίου Βενιζέλου, αλλά, λόγω των πολέμων που ακολούθησαν, δεν έγινε η απαλλοτρίωση των τσιφλικιών. Οι απαλλοτριώσεις άρχισαν απ’ την κυβέρνηση Πλαστήρα το 1923, όταν το πρόβλημα της αποκατάστασης των προσφύγων από τη Μικρά Ασία έλαβε εκρηκτικές διαστάσεις.
Έστω και έπειτα από δεκαέξι χρόνια, ο σπόρος τον οποίο έσπειρε ο Μαρίνος Αντύπας άρχισε να αποδίδει καρπούς.
