ΔΕΞΙ ΚΙΤΡΙΝΟ ΛΟΥΣΤΡΙΝΙ από την Ιφιγένεια Τέκου

Κάτι που δεν είναι ευρέως γνωστό, καθώς αποτελεί μια πτυχή της ελληνικής μεταναστευτικής ιστορίας άγνωστη μέχρι σήμερα τόσο στην Ελλάδα όσο και στη Γαλλία, είναι ότι από τις αρχές του προηγούμενου αιώνα μεγάλος αριθμός Ελλήνων της Δωδεκανήσου αλλά και προσφύγων της Μικράς Ασίας, συμπεριλαμβανομένων και των Αρμενίων, αναγκάζεται να εγκαταλείψει την πατρίδα του και να εργαστεί κάτω από δύσκολες και επικίνδυνες συνθήκες στις αλυκές της περιοχής Καμάργκ, στο Δέλτα του Ροδανού, στη νότια Γαλλία. Επρόκειτο για μια εξορία ανάμεσα στο αλάτι και στη θάλασσα. Η ιστορία αυτών των ανθρώπων, οι λεπτομέρειες της εγκατάστασής τους, η δύσκολη καθημερινότητα και οι προσδοκίες που τους έτρεφαν με συγκίνησαν και, παρόλο που η έρευνα που απαιτήθηκε ήταν δύσκολη και μακρόχρονη, μια και δεν υπήρχε σχετική βιβλιογραφία στην Ελλάδα, άξιζε τον κόπο για όσα μου πρόσφερε.

Το ταξίδι των ηρώων, που ξεκινά από την Κάλυμνο σε μια περίοδο κατά την οποία το νησί βρίσκεται υπό ιταλική κατοχή και σε κατάσταση απόλυτης φτώχειας, ενώ οι άντρες υποχρεώνονταν σε μακρινά και πολύμηνα ταξίδια με τα σφουγγαράδικα αφήνοντας πίσω γυναίκες και παιδιά, θα συνεχιστεί στον γαλλικό νότο. Πολλών λογιών τα τέρατα που τους κατατρύχουν και με τα οποία έρχονται αντιμέτωποι. Το τέρας της φτώχειας και της ανέχειας, το τέρας που έχει το πρόσωπο του Ιταλού και αργότερα του Γερμανού κατακτητή, τα τέρατα των στρατοπέδων συγκέντρωσης, το τέρας που παίρνει το πρόσωπο μιας μάνας κι ενός πατέρα ‒πόσο παράδοξο!‒, το τέρας της ξενοφοβίας και του ρατσισμού ‒πόσο διαχρονικό!‒, το τέρας της απελπισίας που σαρώνει τις φοβισμένες καρδιές και τέλος… ο άντρας-τέρας και θύμα, που σκορπά τον τρόμο κακοποιώντας μικρά αγόρια. Για το ψυχογράφημα αυτού του τελευταίου, βασίστηκα σε μια φράση που ανέσυρα από κάποιο βιβλίο ψυχολογίας: Το χειρότερο είδος θύματος είναι εκείνο που δημιουργεί ένα άλλο θύμα. Μεγάλη αλήθεια. Απλή και συνάμα σύνθετη, γι’ αυτό και συγκλονιστική.

Υπέμενε ολομόναχος το μαρτύριο νιώθοντας λίγη ανακούφιση επειδή την κρατούσε μακριά από τη φρίκη. Πόσο λάθος είχε κάνει! Η μητέρα του γνώριζε· τα μάτια της το μαρτυρούσαν –μάτια γεμάτα αίμα–, που σαν να ’θελαν να μιλήσουν ή να κλάψουν, και το κορμί της που τρανταζόταν λες και πάλευε να ελευθερωθεί από αόρατες αλυσίδες. Κάτι είχε σαλέψει μέσα του στη γνώση αυτή. Η άγκυρα που τον κρατούσε έσπασε, η θάλασσα αφήνιασε και το μικρό αγόρι άρχισε να μεταμορφώνεται προκειμένου να αντέξει. Το κατάλαβε μερικά χρόνια αργότερα. Για να αντιμετωπίσεις το τέρας, πρέπει να γίνεις εσύ ο ίδιος τέρας. Πιο μεγάλο. Πιο τρομακτικό.

Ως αντίβαρο στον φόβο, στην υποταγή, στο μίσος και σε όλα τα ποταπά συναισθήματα που αναδύονται σε χαλεπούς κι ανθρωποφάγους καιρούς χρησιμοποιώ ένα ζευγάρι κίτρινα λουστρίνια. Αυτά είναι ο βασικός πρωταγωνιστής. Γιατί κίτρινα, θα ρωτήσετε. Γιατί όχι κόκκινα, μαύρα ή άσπρα; Το κίτρινο είναι το χρώμα του ήλιου που διώχνει τη νύχτα, του φωτός που απομακρύνει το σκοτάδι. Είναι ο φάρος που δείχνει τον δρόμο. Τα κίτρινα λουστρίνα συμβολίζουν όλα όσα έχουν κάποια αξία∙ τη φιλία, την αγάπη και τον έρωτα, την αντίσταση στο κακό, την ελπίδα και την ανθρωπιά… την αρχή που ακολουθεί πάντα ένα τέλος.

Εκείνη τη στιγμή, που το εκτυφλωτικό κίτρινο των παπουτσιών είχε εκμηδενίσει κάθε άλλου είδους σκέψη με συνοχή και λογική, η Θεμελίνα ευχήθηκε να είχε και η δική της μητέρα τέτοια προνόμια κι ας έπρεπε να κυκλοφορεί με χαμηλωμένο το κεφάλι από την ντροπή.

«Θα τα φοράμε μαζί», πρότεινε η Χριστίνα μόλις αντιλήφθηκε τη λαχτάρα της καλύτερής της φίλης. «Μια μέρα εσύ, μια μέρα εγώ. Έτσι κάνουν οι φίλες· μοιράζονται τα πάντα».

Λίγα λόγια για το βιβλίο

Κάλυμνος 1934, ιταλική κατοχή. Η Θεμελίνα και η Χριστίνα, συμμαθήτριες και αδελφικές φίλες, μοιράζονται τα πάντα: σκέψεις, όνειρα, φοβίες, τη στοργική μητέρα της Θεμελίνας, ένα ζευγάρι κίτρινα λουστρίνια, που τα φοράνε εναλλάξ, αλλά και ένα φρικιαστικό μυστικό που τις κατατρύχει.

Όταν κάποια στιγμή γίνονται μάρτυρες ενός βιασμού που καταλήγει σε φόνο, έρχονται τα πάνω κάτω στη ζωή τους, αφού δράστης είναι ο Ιταλός διοικητής του νησιού. Λίγο καιρό αργότερα η Χριστίνα εξαφανίζεται, αφήνοντας ως μοναδικό ίχνος το ένα από τα δύο αγαπημένα της κίτρινα λουστρίνια, το δεξί, ενώ η Θεμελίνα με τη μητέρα της ακολουθούν με άλλους συμπατριώτες τους τον δρόμο της μετανάστευσης.

Δεύτερη πατρίδα τους θα είναι στο εξής το Σαλέν ντε Ζιρό, στη Νότια Γαλλία, όπου οι συνθήκες εργασίας στις αλυκές είναι παραπάνω από σκληρές, ενώ όλοι οι ξένοι έρχονται καθημερινά αντιμέτωποι με τον ρατσισμό, τα στυγνά αφεντικά και την απόλυτη φτώχεια.

Νέες φιλίες, έρωτες και μικρές ευτυχισμένες στιγμές κάνουν τον καιρό να περνά γρήγορα, ώσπου ξεσπά ο Δεύτερος Παγκόσμιος Πόλεμος και η ζωή της Θεμελίνας αλλάζει προς το χειρότερο. Εγκλήματα, δωσίλογοι, στρατόπεδα αιχμαλωσίας, κρεματόρια, Αντίσταση και ένας έρωτας γεννημένος μέσα στις φλόγες του πολέμου ατσαλώνουν τη θέλησή της για ζωή – ωστόσο… δεν παύει να νιώθει μισή. Μέχρι που ένα κίτρινο λουστρίνι βρίσκεται έξω από την πόρτα της.

Ένα βιβλίο για την αληθινή φιλία, τον ρατσισμό και την ξενοφοβία, το παράλογο της βίας και του πολέμου, τον θάνατο και τον έρωτα. Σημείο αναφοράς στην ξέγνοιαστη νιότη και την ελπίδα: ένα ζευγάρι κίτρινα λουστρίνια.