Δεν υπάρχει τέχνη χωρίς ποίηση

Η ποίηση είναι το αρχαιότερο λογοτεχνικό είδος

Μέχρι την επινόηση της γραφής δεν ήταν δυνατό να αναπτυχθεί η τέχνη του πεζού λόγου και να απομνημονευθεί ένα πεζογράφημα. Η ποίηση όμως, με τον ρυθμικό της λόγο και συχνά συνδυασμένη με τη μουσική, ήταν η πρώτη λογοτεχνική μορφή που κατάφερε να ξεπεράσει τα όρια της λήθης και να διαδοθεί από στόμα σε στόμα. Ύμνοι στους θεούς, θρήνοι και ωδές στη χαρά, την ανδρεία και τη δόξα ήταν τα πρώτα δείγματα ποίησης που έπλασε ο άνθρωπος. Μέσω της ποίησης διευκολύνθηκε η διάδοση ιδεών και ανθρώπινων αξιών μεταξύ διαφορετικών πληθυσμών, συμβάλλοντας έτσι στην ανάπτυξη του πολιτισμού και της τέχνης.

Ο Ευγένιος Ντελακρουά, μεγάλος Γάλλος ρομαντικός ζωγράφος του 19ου αιώνα που επηρεάστηκε ιδιαίτερα από την ποίηση και την Ιστορία και συνέβαλε στην ανάπτυξη του ιμπρεσιονισμού, αναφέρει χαρακτηριστικά πως «δεν υπάρχει τέχνη χωρίς ποίηση».

Η ποίηση στην Ελλάδα

Τα Ομηρικά Έπη, η Ιλιάδα και η Οδύσσεια, αποτελούν την αρχαιότερη καταγεγραμμένη ελληνική ποίηση.

Για τους Αρχαίους Έλληνες η ποίηση ήταν ύψιστη μορφή τέχνης και ιδιαίτερα κατά την Αρχαϊκή, Κλασική και Ελληνιστική περίοδο άνθισαν πολλά διαφορετικά είδη ποίησης. Είναι αξιοσημείωτο πως από τις 9 Μούσες (αρχαίες θεότητες, προστάτιδες των τεχνών) οι 5 ήταν προστάτιδες των διαφόρων ειδών της ποίησης (επική ποίηση, λυρική ποίηση, ερωτική ποίηση, τραγωδία, κωμωδία).

Η ελληνική ποιητική παράδοση κατάφερε να επιβιώσει και στις πιο δύσκολες ιστορικές περιόδους για τον ελληνισμό, βοηθώντας στη διατήρηση της εθνικής ταυτότητας και στη συνέχεια της ελληνικής παιδείας και λογοτεχνίας, μέσα από σπουδαία ποιητικά έργα. Η ύψιστη αναγνώριση για τη σύγχρονη Ελληνική ποίηση ήρθε με δύο Βραβεία Νόμπελ Λογοτεχνίας που απονεμήθηκαν στον Γιώργο Σεφέρη το 1963 και στον Οδυσσέα Ελύτη το 1979.

Η ελληνική προέλευση της Παγκόσμιας Ημέρας Ποίησης

Η αρχική έμπνευση για αυτή την γιορτή της Ποίησης ανήκει στον έλληνα ποιητή Μιχαήλ Μήτρα, ο οποίος το φθινόπωρο του 1997 πρότεινε στην Εταιρεία Συγγραφέων να υιοθετηθεί ο εορτασμός της ποίησης στην Ελλάδα, όπως και σε άλλες χώρες, και να οριστεί συγκεκριμένη μέρα γι’ αυτό. Η ποιήτρια Λύντια Στεφάνου πρότεινε ως ημέρα εορτασμού την 21η Μαρτίου, την ημέρα που συχνά συμπίπτει με την εαρινή ισημερία, γιατί συνδυάζει το φως με το σκοτάδι, όπως η ποίηση συνδυάζει το φωτεινό της πρόσωπο της αισιοδοξίας με το σκοτεινό πρόσωπο του πένθους. Η πρώτη Ημέρα Ποίησης γιορτάστηκε το 1998 στην Αθήνα, στο παλιό ταχυδρομείο της πλατείας Κοτζιά.

Την επόμενη χρονιά ο συγγραφέας Βασίλης Βασιλικός, πρέσβης της Ελλάδας στην UNESCO, εισηγήθηκε στο Εκτελεστικό Συμβούλιο του οργανισμού να ανακηρυχθεί η 21η Μαρτίου ως Παγκόσμια Ημέρα Ποίησης. Τον Οκτώβριο του 1999, στη Γενική Διάσκεψη της UNESCO στο Παρίσι, η 21η Μαρτίου ανακηρύχθηκε Παγκόσμια Ημέρα Ποίησης. Το σκεπτικό της απόφασης ανέφερε: «Η Παγκόσμια Ημέρα Ποίησης θα ενισχύσει την εικόνα της ποίησης στα ΜΜΕ, ούτως ώστε η ποίηση να μην θεωρείται πλέον άχρηστη τέχνη, αλλά μια τέχνη που βοηθά την κοινωνία να βρει και να ισχυροποιήσει την ταυτότητά της. Οι πολύ δημοφιλείς ποιητικές αναγνώσεις μπορεί να συμβάλουν σε μια επιστροφή στην προφορικότητα και στην κοινωνικοποίηση του ζωντανού θεάματος και οι εορτασμοί μπορεί να αποτελέσουν αφορμή για την ενίσχυση των δεσμών της ποίησης με τις άλλες τέχνες και τη φιλοσοφία, ώστε να επαναπροσδιοριστεί η φράση του Ντελακρουά «Δεν υπάρχει τέχνη χωρίς ποίηση»».

Αντώνης Σαμαράκης – Ο «αιώνιος έφηβος» της Ελληνικής Λογοτεχνίας

Και πες στον άγγελο που θα ’χει φτάσει
πάνω από θάλασσες, πέρ’ από δάση
με φωνή που σαν δρόσο θα με ράνει:
«Για την αγάπη έχει αυτός πεθάνει».

Γνώρισε σημαντικές διακρίσεις για τα πεζά του έργα, αλλά ο Σαμαράκης, ως έφηβος, και ως νέος άνδρας, στιχουργεί σε σκοτεινούς καιρούς, στον Μεγάλο Πόλεμο και την Κατοχή. Γραμμένα στις δεκαετίες του ’30 και του ’40, τα ποιήματα αυτά συμπληρώνουν το σώμα και το πρόσωπο του Αντώνη Σαμαράκη, που επέζησε μέσα από όλους τους τρόμους, όλα τα πάθη και όλα τα εύθραυστα θαύματα.

Γιάννης Καλπούζος – Ποιητής των ονείρων νυν και αεί

Έρωτας
το αναγνωστικό της φύσης
όπως κλειστά μπουμπούκια
εκτοξεύει με όπλο αυτόματο
ανοίγουν στο στερέωμα
κι όλα επιστρέφουν
αλεξίπτωτα γαρίφαλα.

Ο τόμος ΠΟΙΗΣΗ 2000-2017 του Γιάννη Καλπούζου περιλαμβάνει σε επανέκδοση τις συλλογές «Έρωτας νυν και αεί» και «Το παραμιλητό των σκοτεινών Θεών», επιλεγμένα και επιμελημένα ποιήματα από τη συλλογή «Το νερό των ονείρων», καθώς και 43 νέα ποιήματα ως ξεχωριστή ενότητα με τίτλο «Νυχτέρι». Η συλλογή «Έρωτας νυν και αεί» ήταν υποψήφια στη βραχεία λίστα για το Κρατικό Βραβείο Ποίησης 2008.

Νάνος Βαλαωρίτης – Ο θρύλος του υπερρεαλισμού

Ο ΤΡΙΣΚΑΤΑΡΑΤΟΣ

Ήμουν ο σκοτεινός ο δαίμων ο αμετάνιωτος
Το εωσφόρο άστρο μου λάμπει αστραφτερό
Ο λόγος μου στάζει θάνατο όταν μεσουρανεί
Ο Αλδεβαράν στο νότιο τ’ ουρανού ημισφαίριο

Ω Εσύ που με συντρόφευσες στου τάφου το σκοτάδι
Δώσ’ μου ξανά τη θάλασσα της Κρήτης τ’ ακρογιάλια
Και της Φαιστού το ανάκτορο που βγήκε από τον Άδη
Του εσταυρωμένου ο στεναγμός της χήρας τα παρακάλια

Εγώ που ανυπόστατος διέσχισα τον Αχέροντα
Που ήμουνα στου Βύρωνα το τελευταίο δείπνο
Στ’ αυτιά μου ακόμα βούιζε ο ρόχθος του πελάγου

Εγώ που ανυπότακτος στο υποβρύχιο σπήλαιο
Κολύμπησα – με κρέμασαν στο άρμπουρο θυσία
Με της Γοργόνας το αίνιγμα και τις κραυγές της μάγισσας

Αθήνα, 10 Απριλίου 2015

(Από την ποιητική συλλογή «Στο υποκύανο μάτι του Κύκλωπα»)

ΤΟΥΝΑΝΤΙΟΝ

Αγαπώ πολύ το ποίημα
που γυρεύει τον ποιητή του
το τραγούδι που ψάχνει
απεγνωσμένα ένα λαρύγγι

τη θάλασσα που ψάχνει μια
στεριά να τη στεριώσει
έναν ήλιο να τη δει
στα μάτια να της πει σ’ αγαπώ

[…]

(Από την ποιητική συλλογή «Πικρό Καρναβάλι»)

Ο Νάνος Βαλαωρίτης (1921-1919) είναι ένας από τελευταίους μιας φωτεινής γενιάς δημιουργών που δεν ξεχώρισαν την τέχνη τους από την παρέμβαση στο δημόσιο λόγο.

Γεννήθηκε το 1921 στη Λωζάνη της Ελβετίας. Σπούδασε φιλολογία και νομικά στα Πανεπιστήμια Αθηνών, Λονδίνου και Σορβόνης. Μετέφρασε πρώτος στο Λονδίνο εκτενώς Έλληνες ποιητές του 1930 – Σεφέρη, Ελύτη, Εμπειρίκο, Εγγονόπουλο, Γκάτσο. Από το 1968 έως το 1993 δίδαξε συγκριτική λογοτεχνία και δημιουργική γραφή στο Πολιτειακό Πανεπιστήμιο του Σαν Φρανσίσκο. Διηύθυνε από το 1989 έως το 1995 με τον ποιητή Αντρέα Παγουλάτο το περιοδικό Συντέλεια, το οποίο επανεκδόθηκε το 2004 με τίτλο Νέα Συντέλεια. Το 1959 βραβεύτηκε με το Β΄ Κρατικό Βραβείο Ποίησης, το οποίο και αρνήθηκε. Πήρε το Κρατικό Βραβείο Ποίησης (1982) και το Κρατικό Βραβείο Χρονικού-Μαρτυρίας (1998). Επίσης έλαβε βραβείο της Ν.Ρ.Α. (National Poetry Association [Αμερικανική Εταιρεία Ποίησης]) το 1996 – βραβείο που είχε δοθεί προηγουμένως στους Φερλινγκέτι, Γκίνσμπεργκ και άλλους. Έχει λάβει το Βραβείο Ουράνη της Ακαδημίας Αθηνών για το ποιητικό του έργο (2006). Ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας τού απένειμε τον Χρυσό Σταυρό του Τάγματος της Τιμής (2006). Το 2009 τιμήθηκε με το Μεγάλο Κρατικό Βραβείο Λογοτεχνίας για το σύνολο του έργου του. Βιβλία του έχουν εκδοθεί στο εξωτερικό, σε αγγλικές και γαλλικές μεταφράσεις. Στην Ελλάδα επέστρεψε μόνιμα το 2004. Ήταν μέλος της Εταιρείας Συγγραφέων.

Η ποίηση στο παιδικό βιβλίο

Η ποίηση δεν απευθύνεται μόνο στους ενήλικες και πολυδιαβασμένους αναγνώστες. Τον έμμετρο λόγο τον λατρεύουν και τα παιδιά για την μελωδικότητά του και την ευκολία στην απομνημόνευση!

Για παιδιά 3-8 ετών

Ένα δάκρυ που γελάει
κι ένα δάσος που μιλά
παραμύθια σαν διαβάζω
όλα είναι δυνατά.

Για παιδιά 3-6 ετών

Λουλούδια βγαίνουνε παντού,
οι αμυγδαλιές ανθίζουν,
μοσχοβολιές και χρώματα
οι κάμποι πλημμυρίζουν!

Για παιδιά 3-6 ετών

Ήτανε κάποτε μιά πασχαλίτσα,
τοσοδούλα, μιά σταλίτσα,
που είχε μία, μόνο μία κουκκιδίτσα.