Στην Αθήνα του Όθωνα και της Αμαλίας, περίπου στα μέσα του 19ου αιώνα, η εορτή της Αποκριάς είχε ξεχωριστή θέση, μια και σε αυτήν λάμβανε μέρος όλος ο λαός.
Οι Ευρωπαίοι που διέμεναν στην πόλη καθιέρωσαν τις ιδιωτικές γιορτές στα σπίτια (μπαλ μασκέ) με ευρωπαϊκούς χορούς και μουσική. Αυτά γίνονταν κυρίως στις οικίες της αριστοκρατίας. Ο Γάλλος συγγραφέας και δημοσιογράφος Εντμόντ Αμπού, που το 1852 βρέθηκε στην Αθήνα, μας πληροφορεί: «Δεν είχα δει ποτέ κόσμο να χορεύει με μεγαλύτερη μανία απ’ όσο η καλή ελληνική κοινωνία!…»
Ο λαός προτιμούσε τις δημόσιες εκδηλώσεις στους δρόμους και στις πλατείες. Εκεί μπορούσε να συναντήσει κανείς υπαίθριους θιάσους, ακροβάτες, γαϊτανάκια, κουκλοθέατρα, τον καραγκιόζη, και να παρακολουθήσει πολλά δρώμενα. Ο περιηγητής Έντγκαρ Γκάρστον, που επισκέφθηκε την Ελλάδα το 1840, λέει για ένα τέτοιο περιστατικό: «… δύο άντρες είχαν ντυθεί ταξιδιώτες με ομπρέλα, ευρωπαϊκά ρούχα της μόδας κλπ. και μαζί τους ένας ντυμένος Τούρκος μεταφραστής τους. Πότε πότε οι “Φράγκοι” έκαναν μια στάση και ζωγράφιζαν ή σκίτσαραν το πορτρέτο κάποιου που θα τον σταματούσαν… ή του έπιαναν κουβέντα, μέσω του μεταφραστή τους…»
Γύζης Νικόλαος (1842 – 1901) Αποκριά στην Αθήνα, π. 1892
Κορυφαίο έθιμο ήταν ο ρεβιθοπόλεμος. Εναλλακτικά χρησιμοποιούνταν φασόλια ή καλαμπόκι. Ομάδες συναντιούνταν στον δρόμο και πετούσαν ρεβίθια η μία στην άλλη. Άλλοτε, πάλι, έκαναν επίθεση σε εξώπορτες και στα παράθυρα αντιπάλων. Αργότερα έφτασε ο χαρτοπόλεμος.
Υπήρχε και άτυπη, τρόπον τινά, παρέλαση μασκαράδων. Τα «μουτζουρώματα» στο πρόσωπο από την περίοδο της τουρκοκρατίας παραχώρησαν τη θέση τους στις ευρωπαϊκού τύπου μάσκες και στολές αμφίεσης, που πωλούνταν στα μαγαζιά, ακόμα και στα μπακάλικα. Οι μασκαράδες συγκεντρώνονταν, την Κυριακή της Αποκριάς το μεσημέρι, στη λεγόμενη «Μουσική της Κυριακής». Η οδός Πατησίων που ξεκινούσε από την Ομόνοια (τότε Πλατεία Όθωνος) έφτανε σε ένα σημείο εκεί όπου σήμερα βρίσκεται το Πεδίο του Άρεως. Εκεί υπήρχε ένα μεγάλο κιόσκι πάνω στο οποίο κάθε Κυριακή μεσημέρι προς απόγευμα η μπάντα του στρατού έπαιζε τραγούδια και ο κόσμος πήγαινε βόλτα. Η Ιουλιανή φον Πλύσκω ήταν η μεγάλη Κυρία της Τιμής της Βασίλισσας Αμαλίας. Καταγράφει στο ημερολόγιό της για την Κυριακή της Αποκριάς στις 5 Μαρτίου 1848 : «…Στη μουσική της Κυριακής […] είχε συγκεντρωθεί λαός πολύς, ανάμεσά τους και μεταμφιεσμένοι. Η οδός Πατησίων είχε μετατραπεί σε κανονικό corso, πολλές άμαξες, καβαλάρηδες και περιπατητές πηγαινοέρχονταν…». Την Κυριακή της Αποκριάς στις 10 Μαρτίου 1850 η Πλύσκω πήγε με τους βασιλείς και γράφει ενθουσιασμένη: «…Τέτοια Κυριακή της Αποκριάς δεν υπήρξε μέχρι τώρα ποτέ… Όπου κι αν πήγαιναν οι Μεγαλειότητες, τις συνόδευαν χιλιάδες άνθρωποι, που ήταν συγκινημένοι και εκδήλωναν την αγάπη τους…»
Την Καθαρά Δευτέρα ο κόσμος παραδοσιακά γιόρταζε στους Στύλους του Ολυμπίου Διός, τις «Κολόνες», όπως τους έλεγαν. Ο κόσμος χόρευε και τραγουδούσε, τα πειράγματα ήταν διαρκείας, και βέβαια έτρωγαν σαρακοστιανά: ψωμί, σκόρδα, ταραμά, κρεμμύδια, βρεγμένα κουκιά, ρετσίνα και οι πιο πλούσιοι χταπόδι, στρείδια και μύδια.
Η Χριστιάνα Λυτ, γυναίκα του ιερέα των ανακτόρων, γράφει στο ημερολόγιό της για την Καθαρά Δευτέρα στην Αθήνα στις 7 Φεβρουαρίου 1844: «… Πήγαμε κι εμείς με όλο τον κόσμο έξω στις Κολόνες, όπου είχανε μαζευτεί πολλές χιλιάδες λαού για τη γιορτή της Αποκριάς. Συναντήσαμε πολλούς γνωστούς… Όταν βλέπεις από μακριά όλον αυτόν τον κόσμο με τα πλουμιστά ρούχα (τους μασκαράδες) και τους στρατιώτες με τ’ αστραφτερά τους όπλα… δεν αισθάνεσαι τη μυρουδιά του σκόρδου, που είναι απαραίτητη σε μια τέτοια γιορτή…».
Σε αυτή τη γιορτή μερικές φορές πήγαιναν και οι βασιλείς. Όπως λέει η Χριστιάνα Λυτ : «… Οι βασιλιάδες κάθονταν κάτω από ένα υπόστεγο, φτιαγμένο από δαφνόκλαδα, κι έτρωγαν…». Επιτρεπόταν στον κόσμο να τους πλησιάσει και να εκδηλώσει τη χαρά του. Η Πλύσκω αναφέρει για την Καθαρά Δευτέρα τον Φεβρουάριο του 1847: «…ένας πλησίασε (ενν. τους βασιλείς) και είπε: Ε, βασιλιά, θα πάμε στην Πόλη; (ενν. την Κωνσταντινούπολη)…» Επίσης, για την Καθαρά Δευτέρα στις 26 Φεβρουαρίου 1849 γράφει με ενθουσιασμό: «…Υποδέχθηκαν τον βασιλιά και τη βασίλισσα με επευφημίες. Τους περιτριγύρισαν χορεύοντας, τους προσέφεραν να πιουν και εξέφραζαν με κάθε τρόπο τη χαρά τους που βρίσκονταν μαζί τους…».
ΚΑΛΕΣ ΑΠΟΚΡΙΕΣ!
