Οι 20.000 λεύγες κάτω από τη θάλασσα δημοσιεύτηκαν αρχικά σε συνέχειες, στο δεκαπενθήμερο Magasin d’Éducation et de Récréation (Εκπαιδευτικό και Ψυχαγωγικό Περιοδικό) από τις 20 Μαρτίου 1869 έως τις 20 Ιουνίου 1870, και ύστερα σε δύο τόμους. Ο πρώτος τόμος εκδόθηκε τον Οκτώβριο του 1869 και ο δεύτερος τον Ιούνιο του 1870. Η πολυτελέστερη επίτομη έκδοση, που περιλαμβάνει και τις 111 εικονογραφήσεις του Αλφόνς ντε Νεβίλ (μαθητή του Ντελακρουά), καθυστέρησε αρκετά, καθώς μεσολάβησαν ο Γαλλοπρωσικός Πόλεμος (Ιούλιος 1870-Μάιος 1871) και η Παρισινή Κομμούνα (Μάρτιος-Μάιος 1871), και τελικά κυκλοφόρησε τον Νοέμβριο του 1871.

Η έκδοση αρχικά σε συνέχειες, σε περιοδικό, δεν είναι κάτι ασυνήθιστο για την εποχή, αλλά μάλλον ο κανόνας. Έτσι έγιναν γνωστά τα περισσότερα έργα του Βερν, όπως και πολλών συγχρόνων του. Με το ίδιο έντυπο συνεργάζονται, άλλωστε, ο Εκτόρ Μαλό και ο Αλέξανδρος Δουμάς, ενώ, πέρα από τη Μάγχη, με παρόμοιες συνεργασίες είχαν γίνει δημοφιλείς ο Τσαρλς Ντίκενς και ο σερ Άρθουρ Κόναν Ντόιλ. Η εκδοτική αυτή πρακτική αποτελεί, εξάλλου, τον πρόδρομο των τηλεοπτικών σειρών, στις οποίες δανείζει και το όνομά της (serial στα αγγλικά, feuilleton στα γαλλικά).

Το συγκεκριμένο περιοδικό εγγράφεται στο πνευματικό ρεύμα που καθιστά την εκπαίδευση συλλογικό ιδανικό και αντίδοτο στην κοινωνική ανισότητα και επιδιώκει τη διάδοση της γνώσης για όλους, παρότι, λόγω της ακραίας φτώχειας στην οποία ζει η πλειονότητα του κόσμου, το κοινό του εντέλει προέρχεται κυρίως από την αστική τάξη. Απευθύνεται όχι μόνο στα παιδιά, αλλά σε όλη την οικογένεια, κάτι που σημαίνει πως ναι μεν πρέπει να τηρείται ένα κριτήριο «καταλληλότητας» για το νεανικό κοινό, αλλά ταυτόχρονα το περιεχόμενο πρέπει να είναι αρκούντως θελκτικό και για τους μεγάλους. Και αξίζει να επισημάνουμε πως, για πολλούς από τους αναγνώστες, τα κείμενα κάθε τεύχους αποτελούν το μοναδικό διαθέσιμο ανάγνωσμα για ένα δεκαπενθήμερο, καθώς και να αναλογιστούμε πως η συνθήκη αυτή απαιτεί και επιβάλλει μια ταχύτητα ανάγνωσης διαφορετική από τη σημερινή.

Ο Βερν ξεκίνησε να γράφει τις 20.000 λεύγες κάτω από τη θάλασσα το 1866. Είχε δημοσιεύσει ήδη αρκετά έργα, μεταξύ των οποίων τα Πέντε εβδομάδες με αερόστατο και Ταξίδι στο κέντρο της Γης, που εντυπωσίασαν τη Γεωργία Σάνδη σε τέτοιον βαθμό, ώστε να του στείλει επιστολή προτρέποντάς τον, εκλιπαρώντας τον, ακόμα, να γράψει κι ένα μυθιστόρημα που να εκτυλίσσεται στα βάθη της θάλασσας. Μεσολάβησαν η ολοκλήρωση των Παιδιών του πλοιάρχου Γκραντ και η σύνταξη μιας Εικονογραφημένης γεωγραφίας της Γαλλίας και των αποικιών της, για την οποία ο Βερν αφιέρωσε 15 μήνες εντατικής εργασίας. Έτσι, παρότι κάνει αναφορές στο Ταξίδι κάτω από το νερό σε ενθουσιώδεις επιστολές του, δε θα αφοσιωθεί σ’ αυτό παρά γύρω στα μέσα του 1868, βλέποντάς το, μάλιστα, ως διασκέδαση, ως ξεκούραση, ως έναν τρόπο να ξεσκάσει από το επιστημονικό έργο στο οποίο είχε επιδοθεί κι ως ένα μυθιστόρημα το οποίο θα ωφεληθεί από την αποχή του, επί τόσους μήνες, από τη λογοτεχνική παραγωγή.

Αντίθετα με τη διαδεδομένη αντίληψη σχετικά με το έργο του, ο Βερν δεν είναι ένας συγγραφέας επιστημονικής φαντασίας − και μάλιστα, παιδικής. Είναι ένας συγγραφέας λογοτεχνικής φαντασίας. Όσα περιγράφει δεν υπερβαίνουν ιδιαίτερα τα επιστημονικά επιτεύγματα της εποχής του – η χρήση που επινοεί γι’ αυτά τα καθιστά τόσο ενδιαφέροντα. Παράλληλα, ο Βερν δε θαύμαζε τυφλά την επιστήμη. Έθετε πρώιμους κοινωνικούς και πολιτικούς προβληματισμούς, ενώ συχνά εξέφραζε και οικολογικές ανησυχίες.

Ο Βερν είναι από κάθε άποψη ένας άνθρωπος της εποχής του και προσεκτικός παρατηρητής κάθε πτυχής της ζωής: ο κόσμος του θεάματος που εκείνη την περίοδο αναπτύσσεται ραγδαία –με την άνοδο του λαϊκού θεάτρου (ο Βερν ξεκίνησε τη λογοτεχνική του πορεία ως θεατρικός συγγραφέας), τις μεγάλες διεθνείς εκθέσεις, τον εκτενή φωτισμό της πρωτεύουσας (το Παρίσι γίνεται, έτσι, η Πόλη του Φωτός), ο οποίος παρατείνει τη δραστηριότητα της πόλης και πέρα από τη δύση του ήλιου– του δίνει το έναυσμα για τη δημιουργία ενός λογοτεχνικού καλειδοσκοπίου, στο οποίο ο συγγραφέας περιλαμβάνει τη γεωγραφία προσδίδοντας ζωτικό ρόλο και σ’ αυτήν και εν γένει στις επιστήμες.

Η φροντίδα του για την επιστημονική ακρίβεια των γραφομένων του είναι υποδειγματική και οφείλεται σε προσωπική εργασία. Λάτρης ο ίδιος της πληροφορίας, παρακολουθούσε κάθε εξέλιξη και αποδελτίωνε συστηματικά τόσο επιστημονικά έργα όσο και περιοδικά. Το αρχείο του περιλάμβανε περίπου 10.000 δελτία καταχωρισμένα σε φακέλους ανά θέμα ή ανά χώρα. Μπορούμε να πούμε πως είχε πρόσβαση στο σύνολο της επιστημονικής γνώσης της εποχής του, την οποία διαχειρίζεται με τρόπο άκρως λογοτεχνικό, προσθέτοντας επίθετα, διακόπτοντας την πλοκή για να παραθέσει λίστες με ψάρια, φυτά κι άλλα πολλά, καθώς και επεξηγήσεις που ζωντανεύουν την αφήγηση με την οποία είναι συνυφασμένες. Ο όρος edutainment (συμφυρμός των λέξεων education, εκπαίδευση, και entertainment, ψυχαγωγία) μπορεί να επινοήθηκε αργότερα και να αναβιώνει έντονα ως τάση στις μέρες μας, αλλά ο Βερν τον έκανε πράξη με τρόπο υποδειγματικό πολύ νωρίτερα.

Πρόκειται για έναν σπουδαίο συγγραφέα. Διαθέτει ύφος ελκυστικό, προσεγμένο, επεξεργασμένο σε πολλά επίπεδα. Στήνει ολόκληρους κόσμους, μιλάει για την ανθρώπινη συνθήκη, θέτει στον εαυτό του φιλόδοξους στόχους. Ταυτόχρονα το έργο του είναι πλούσιο σε περιεχόμενο, σε ουσία, κάτι που συχνά λείπει ακόμα και από τα σύγχρονα μυθιστορήματα. Ναι, οι 20.000 λεύγες κάτω από τη θάλασσα είναι μια περιπέτεια, όπως και τα περισσότερα άλλα έργα του. Εκτός, όμως, από τα περιστατικά μεγάλης έντασης, το έργο κυρίως δομείται πάνω στους χαρακτήρες του, στη μεταξύ τους αλληλεπίδραση, σε σύνθετες προσωπικότητες και στην επιδίωξη κάποιων να υπηρετήσουν ένα πεπρωμένο ανώτερο από μια απλή ζωή. Οι ήρωές του, και ιδίως ο πλοίαρχος Νέμο, γεννούν πολλά ερωτήματα, κάποια από τα οποία θα απαντηθούν, ενώ άλλα θα παραμείνουν αναπάντητα με αριστοτεχνικό τρόπο. Σίγουρα, όμως, ο αινιγματικός πλοίαρχος Νέμο, ο άνθρωπος των υδάτων που δε θέλει να πατήσει ποτέ ξανά το πόδι του στη στεριά, και το αξιοθαύμαστο υποβρύχιό του, ο «Ναυτίλος», ένα τεχνολογικό αριστούργημα και ταυτόχρονα ένα πλωτό μουσείο, ανήκουν πλέον στο συλλογικό ασυνείδητο.

Το συγκεκριμένο μυθιστόρημα ήταν και παραμένει ένα από τα πιο δημοφιλή διαχρονικά έργα του Βερν και της παγκόσμιας λογοτεχνίας και είναι το 5ο πιο μεταφρασμένο έργο στον κόσμο. Σε αντίθεση με πολλές άλλες εκδόσεις, από τις οποίες απουσιάζει τουλάχιστον το 20% του πρωτότυπου έργου, η παρούσα έκδοση αποτελεί μετάφραση του πλήρους κειμένου.

Αριάδνη Μοσχονά

Ένα μυστηριώδες θαλάσσιο τέρας περιπλανιέται στους ωκεανούς το έτος 1866. Θορυβημένη η αμερικανική κυβέρνηση, οργανώνει ειδική αποστολή εντοπισμού και εξόντωσης του τέρατος με αρχηγό έναν Γάλλο θαλάσσιο βιολόγο. Όταν η αποστολή συναντάει το κήτος ανοιχτά της Ιαπωνίας, η καταδίωξή του καταλήγει σε πανωλεθρία. Τότε είναι που τα εναπομείναντα μέλη της αποστολής συνειδητοποιούν ότι δεν πρόκειται για τέρας, αλλά για υποβρύχιο. Ένας θαυμαστός υποθαλάσσιος κόσμος ανοίγεται μπροστά στα μάτια τους, ενώ η εμφάνιση του κάπτεν Νέμο, του κυβερνήτη του «Ναυτίλου» (όπως ονομάζεται το υποβρύχιο), θα φέρει νέα δεδομένα στη ζωή των μελών της αποστολής αλλά και στο πώς βλέπουν τον κόσμο γύρω τους.
Οι 20.000 λεύγες θεωρούνται από τις πιο συναρπαστικές μυθοπλαστικές περιπέτειες και από τα σπουδαιότερα μυθιστορήματα που γράφτηκαν ποτέ. Λέγεται πως αυτό το βιβλίο μαζί με το Από τη Γη στη Σελήνη έκαναν τον μεγάλο Αμερικανό αστρονόμο Έντουιν Χαμπλ να εγκαταλείψει τη νομική και να ασχοληθεί με την αστρονομία και την κοσμολογία.

Πέρα από τη λογοτεχνική αξία του, το βιβλίο έχει ξεχωρίσει για τα τεχνολογικά, επιστημονικά, πραγματολογικά στοιχεία του, που είναι μπροστά από την εποχή τους, για τους πολιτικούς υπαινιγμούς εκ μέρους του συγγραφέα (έχει λεχθεί πως ασκεί κριτική στην αποικιοκρατία σε πολύ πρώιμο στάδιο), όπως επίσης για μια υπόγεια οικολογική ανησυχία που φαίνεται να εκφράζει ο Βερν μέσα από το πρόσωπο του Νέμο.